સ્વતંત્ર ભારતના નિર્માણમાં સૌથી મહત્વનું પગલું હતું 562+ દેશી રજવાડાઓનું ભારતમાં વિલીનીકરણ. આ કામગીરી મુખ્યત્વે સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ અને તેમના સચિવ વી.પી. મેનનએ 1947થી 1950ના ગાળામાં પૂર્ણ કરી.
નીચે મુખ્ય મોટા રજવાડાઓની વિગતવાર યાદી આપી છે – જેમાં **રાજ્યનું નામ, તેના શાસક, વિલીનીકરણ/જોડાણની તારીખ અને સંક્ષિપ્ત નોંધ** છે.
### 1947માં જોડાયેલા મુખ્ય રાજ્યો
| રાજ્ય / એજન્સી | શાસક / રાજા | વિલીનીકરણની તારીખ | નોંધ |
|--------------------------|---------------------------------------|-----------------------------|------|
| ભાવનગર | મહારાજા કૃષ્ણકુમારસિંહજી ગોહિલ | 15 ઓગસ્ટ 1947 | સૌથી પહેલાં સ્વૈચ્છિક જોડાણ |
| જૂનાગઢ્ (પ્રથમ પ્રયાસ) | નવાબ મહેમદ ખાન મહાબતખાનજી III | 15 ઓગસ્ટ 1947 (પાકિસ્તાન જોડાયા) → નવેમ્બર 1947માં ભારતમાં | લોકમત બાદ ભારતમાં વિલીન |
| જોધપુર | મહારાજા હનુવંતસિંહ | 15 ઓગસ્ટ 1947 | શરૂઆતમાં પાકિસ્તાન સાથે વાત, પછી ભારત |
| ત્રાવણકોર | ચિથીરા તિરુનલ બાલરામ વર્મા | 1 ઓગસ્ટ 1947 (Instrument of Accession) → પૂર્ણ વિલીન 1949 | 1947માં જોડાણ, 1949માં ત્રાવણકોર-કોચીન રાજ્ય |
| બડોદા | મહારાજા પ્રતાપસિંહરાવ ગાયકવાડ | 1 મે 1949 | બોમ્બે પ્રાંતમાં વિલીન |
### 1948માં સૌથી મહત્વના વિલીનીકરણ
| રાજ્ય | શાસક | વિલીનીકરણની તારીખ | નોંધ |
|--------------------------|---------------------------------------|-----------------------------|------|
| જયપુર | મહારાજા માનસિંહ II | 7 એપ્રિલ 1949 | રાજસ્થાન યુનિયનનો ભાગ |
| જોધપુર | મહારાજા હનુવંતસિંહ | 7 એપ્રિલ 1949 | રાજસ્થાન યુનિયન |
| ઉદયપુર (મેવાડ) | મહારાણા ભૂપાલસિંહ | 7 એપ્રિલ 1949 | રાજસ્થાન યુનિયન |
| બીકાનેર | મહારાજા સદુલસિંહ | 7 એપ્રિલ 1949 | રાજસ્થાન યુનિયન |
| ગ્વાલિયર | મહારાજા જીવાજીરાવ સિંધિયા | 1 એપ્રિલ 1948 (મધ્ય ભારત યુનિયન) → 1950માં મધ્યપ્રદેશ | મધ્ય ભારત યુનિયનનું સૌથી મોટું રાજ્ય |
| ઈન્દોર (હોલ્કર) | મહારાજા યશવંતરાવ હોલ્કર II | 1948 → 1950માં મધ્યપ્રદેશ | મધ્ય ભારત યુનિયન |
| કાશ્મીર | મહારાજા હરિસિંહ | 26-27 ઑક્ટોબર 1947 | પાકિસ્તાની આક્રમણ બાદ Instrument of Accession પર સહી |
| હૈદરાબાદ (નિઝામ) | નિઝામ મીર ઓસમાન અલી ખાન | 17 સપ્ટેમ્બર 1948 | ઓપરેશન પોલો બાદ ભારતમાં વિલીન (જબરદસ્તી) |
### 1949-1950માં પૂર્ણ થયેલા મુખ્ય રાજ્યો
| રાજ્ય / યુનિયન | શાસક / મુખ્ય રાજ્યો | વિલીનીકરણની તારીખ | નોંધ |
|---------------------------|----------------------------------------|-----------------------------|------|
| સૌરાષ્ટ્ર યુનિયન (કાઠિયાવાડ) | ભાવનગર, જૂનાગઢ્, ધ્રાંગધ્રા, રાજકોટ વગેરે | 15 ફેબ્રુઆરી 1948 (યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ કાઠિયાવાડ) → 1 નવેમ્બર 1956માં ગુજરાત-મહારાષ્ટ્ર | 222 નાના-મોટા રાજ્યોનું વિલીનીકરણ |
| રાજસ્થાન યુનિયન | જયપુર, જોધપુર, ઉદયપુર, બીકાનેર વગેરે | 30 માર્ચ 1949 (પૂર્ણ રાજસ્થાન) | 7 તબક્કામાં પૂર્ણ થયું |
| પટિયાલા એન્ડ ઈસ્ટ પંજાબ સ્ટેટ્સ યુનિયન (PEPSU) | પટિયાલા, કપૂરથલા, નાભા, ફરીદકોટ, જીંદ વગેરે | 15 જુલાઈ 1948 → 1956માં પંજાબમાં વિલીન | મહારાજા યાદવીન્દ્રસિંહ (પટિયાલા) મુખ્ય નેતા |
| મધ્ય ભારત યુનિયન | ગ્વાલિયર, ઈન્દોર, રીવા, ધાર વગેરે | 1948 → 1 નવેમ્બર 1956માં મધ્યપ્રદેશ | જીવાજીરાવ સિંધિયા રાજપ્રમુખ |
| વિંધ્ય પ્રદેશ | રીવા, પન્ના, છતરપુર, બીજાવર વગેરે | 1 જાન્યુઆરી 1948 → 1956માં મધ્યપ્રદેશ | મહારાજા માર્તણ્ડસિંહ જુદેઓ (રીવા) મુખ્ય |
| ત્રાવણકોર-કોચીન | ત્રાવણકોર + કોચીન | 1 જુલાઈ 1949 | 1956માં કેરળમાં વિલીન |
### છેલ્લે જોડાયેલા નાના રાજ્યો (1950 પછી)
- સિક્કિમ – 1975માં ભારતનું 22મું રાજ્ય બન્યું (ચોગ્યાલ પલ્ડેન થોન્ડુપ નામગ્યાલ)
- ગોવા – 1961માં ઓપરેશન વિજય બાદ પોર્ટુગલ પાસેથી મુક્ત
- પોંડિચેરી, કરાઈકાલ, યનામ, માહે – 1954-56માં ફ્રાન્સ પાસેથી મળ્યા
### ખાસ નોંધ
- 15 ઓગસ્ટ 1947 સુધીમાં 556 રાજ્યોએ Instrument of Accession પર સહી કરી હતી.
- માત્ર ત્રણ રાજ્યો (જૂનાગઢ્, હૈદરાબાદ, કાશ્મીર) શરૂઆતમાં સમસ્યા ઊભી કરી, જેમાં હૈદરાબાદમાં લશ્કરી કાર્યવાહી (ઓપરેશન પોલો) કરવી પડી.
- 1 નવેમ્બર 1956ના રાજ્યોના પુનર્ગઠન પછી મોટા ભાગના દેશી રાજ્યો ભાષાઓના આધારે નવા રાજ્યોમાં વિલીન થઈ ગયા.
જો તમને કોઈ ચોક્કસ રાજ્ય કે વિસ્તાર (જેમ કે સૌરાષ્ટ્રના નાના રાજ્યો) વિશે વધુ વિગતે જાણવું હોય તો જણાવજો!
0 Comments
Thank you for visiting our blog and Comments.